Depresja to jedna z najczęściej diagnozowanych chorób psychicznych w Polsce, dotykająca miliony osób. Wyróżniamy kilka głównych typów depresji: depresję dużą (epizod depresyjny), zaburzenie depresyjne nawracające, dystymię oraz depresję sezonową. Objawy obejmują przewlekły smutek, utratę zainteresowań, zaburzenia snu, zmęczenie, problemy z koncentracją, a także myśli samobójcze. Objawy muszą utrzymywać się przez co najmniej dwa tygodnie, aby można było postawić diagnozę.
W polskich aptekach dostępne są różne klasy leków antydepresyjnych. Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) to najczęściej przepisywane leki pierwszego rzutu ze względu na korzystny profil bezpieczeństwa. Inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI) oferują podwójny mechanizm działania, szczególnie skuteczny w ciężkich przypadkach. Leki trójcykliczne, choć starsze, nadal znajdują zastosowanie w terapii opornej na leczenie.
Leczenie antydepresyjne wymaga indywidualnego podejścia pod nadzorem specjalisty. Dawkowanie rozpoczyna się od najmniejszych skutecznych dawek, stopniowo zwiększając w zależności od odpowiedzi pacjenta. Pełny efekt terapeutyczny pojawia się zazwyczaj po 4-6 tygodniach regularnego przyjmowania. Zaleca się kontynuowanie terapii przez co najmniej 6-12 miesięcy po ustąpieniu objawów, aby zapobiec nawrotom.
Zaburzenia lękowe stanowią szeroką grupę schorzeń psychicznych charakteryzujących się nadmiernym, nieadekwatnym do sytuacji lękiem. Uogólnione zaburzenie lękowe (GAD) objawia się przewlekłym, trudnym do kontrolowania niepokojem dotyczącym różnych sfer życia. Napady paniki to intensywne, nagłe epizody strachu z objawami somatycznymi jak kołatanie serca, duszność czy zawroty głowy. Fobie specyficzne dotyczą konkretnych obiektów lub sytuacji, powodując unikanie i znaczne ograniczenia funkcjonowania.
W farmakoterapii zaburzeń lękowych stosuje się głównie benzodiazepiny, które działają poprzez wzmocnienie aktywności kwasu gamma-aminomasłowego (GABA) w ośrodkowym układzie nerwowym. Różnią się czasem działania, siłą efektu i profilem farmakokinetycznym:
Oprócz benzodiazepinów w leczeniu zaburzeń lękowych stosuje się leki antydepresyjne z grupy SSRI, pregabalinę czy buspiron. Te opcje charakteryzują się mniejszym ryzykiem uzależnienia. Benzodiazepiny niosą ze sobą ryzyko rozwoju tolerancji i zespołu odstawiennego, dlatego zaleca się ich stosowanie przez możliwie najkrótszy okres. Pacjenci powinni unikać alkoholu i być świadomi wpływu na zdolność prowadzenia pojazdów. Odstawianie musi odbywać się stopniowo pod kontrolą lekarską.
Zaburzenia snu dotykają znacznej części społeczeństwa polskiego i mogą wynikać z różnorodnych przyczyn. Najczęstsze czynniki to stres, nieprawidłowy tryb życia, nadużywanie kofeiny, zaburzenia hormonalne oraz choroby somatyczne. Bezsenność może być również objawem towarzyszącym depresji, zaburzeniom lękowym czy zespołowi obturacyjnego bezdechu sennego.
W polskich aptekach dostępne są różne opcje terapeutyczne dla osób zmagających się z problemami ze snem. Preparaty bez recepty obejmują głównie suplementy zawierające melatoninę, ekstrakty z melisy czy waleriany. Leki na receptę to przede wszystkim preparaty z grupy benzodiazepin oraz tak zwane leki Z, które charakteryzują się większą skutecznością i szybszym działaniem.
Do najczęściej stosowanych leków nasennych należą:
Naturalne alternatywy obejmują suplementy zawierające magnez, GABA, tryptofan oraz zioła jak waleriana i melisa. Kluczowe znaczenie ma przestrzeganie zasad higieny snu: regularne godziny kładzenia się spać, unikanie ekranów przed snem, zapewnienie odpowiedniej temperatury w sypialni oraz ograniczenie spożycia alkoholu i kofeiny w godzinach wieczornych.
Schizofrenia jest przewlekłą chorobą psychiczną charakteryzującą się występowaniem objawów pozytywnych i negatywnych. Objawy pozytywne to urojenia, omamy słuchowe i wzrokowe, zaburzenia myślenia oraz dezorganizacja zachowania. Objawy negatywne obejmują spłycenie afektu, wycofanie społeczne, ubóstwo mowy oraz utratę motywacji do działania.
Podstawą leczenia farmakologicznego schizofrenii są leki przeciwpsychotyczne, podzielone na dwie główne grupy. Leki typowe (pierwszej generacji) skutecznie kontrolują objawy pozytywne, ale mogą powodować poważne działania niepożądane ruchowe. Leki atypowe (drugiej generacji) charakteryzują się lepszą tolerancją i dodatkowo wpływają na objawy negatywne choroby.
W polskiej praktyce klinicznej najczęściej stosowane są następujące leki atypowe:
Terapia lekami przeciwpsychotycznymi wymaga regularnego monitorowania parametrów metabolicznych, masy ciała oraz funkcji wątroby. Ważne jest systematyczne przyjmowanie leków zgodnie z zaleceniami lekarza, ponieważ nagłe przerwanie terapii może prowadzić do nawrotu objawów psychotycznych. Pacjenci powinni być informowani o możliwych działaniach niepożądanych i konieczności regularnych kontroli lekarskich.
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD) objawia się różnie w zależności od wieku pacjenta. U dzieci dominują trudności z koncentracją uwagi, nadmierna aktywność ruchowa, impulsywność oraz problemy z wykonywaniem zadań wymagających długotrwałego skupienia. Dzieci często mają trudności w nauce, nie potrafią długo siedzieć w jednym miejscu i działają bez zastanowienia.
U dorosłych ADHD może przybierać bardziej subtelną formę. Pacjenci zgłaszają problemy z organizacją czasu, trudności w pracy wymagającej koncentracji, zapominanie o ważnych sprawach oraz impulsywne podejmowanie decyzji. Często towarzyszą temu zaburzenia nastroju i problemy w relacjach interpersonalnych.
W terapii ADHD stosuje się dwie główne grupy leków. Leki stymulujące, takie jak metylfenidat, działają poprzez zwiększenie poziomu dopaminy i noradrenaliny w mózgu, co poprawia koncentrację i zmniejsza nadpobudliwość. Leki niestymulujące, jak atomoksetyna, działają selektywnie na układ noradrenergiczny i są szczególnie przydatne u pacjentów, którzy nie tolerują leków stymulujących lub mają współistniejące zaburzenia.
W Polsce dostępne są preparaty metylfenidatu w różnych postaciach farmaceutycznych - o natychmiastowym i przedłużonym uwalnianiu. Atomoksetyna stanowi alternatywę dla pacjentów niemogących stosować leków stymulujących. Wszystkie te preparaty wymagają recepty i są objęte refundacją NFZ po spełnieniu odpowiednich kryteriów diagnostycznych.
Farmaceuta odgrywa kluczową rolę w opiece nad pacjentami z chorobami psychicznymi. Zapewnia edukację dotyczącą prawidłowego stosowania leków psychotropowych, monitoruje przestrzeganie zaleceń terapeutycznych oraz identyfikuje potencjalne interakcje lekowe. Farmaceuta służy również jako pierwsze ogniwo w rozpoznawaniu problemów związanych z farmakoterapią.
Skuteczna terapia wymaga ścisłej współpracy między farmaceutą a lekarzem psychiatrą. Farmaceuta przekazuje informacje o przestrzeganiu terapii przez pacjenta, obserwowanych działaniach niepożądanych oraz trudnościach w dostępie do leków. Ta komunikacja pozwala na optymalizację leczenia i szybkie reagowanie na pojawiające się problemy.
Większość leków psychotropowych w Polsce jest objęta refundacją NFZ, co znacznie obniża koszty terapii dla pacjentów. Farmaceuta informuje o dostępnych odpłatnościach, możliwościach zastąpienia leku oryginalnego odpowiednikiem generycznym oraz programach lekowych dla wybranych schorzeń psychiatrycznych.
