Farmacja kliniczna jest jedną ze specjalności w zakresie farmacji, która ma interdyscyplinarny charakter. Przyszli farmaceuci zapoznają się z nią na studiach magisterskich, a farmaceuci mogą wybrać taką ścieżkę specjalizacyjną. Jak to wygląda w praktyce? – tego dowiesz się, czytając dalszą część artykułu.
Zadania farmacji klinicznej
W Polsce farmacją kliniczną określa się dziedzinę farmacji, której zadania skupiają się na bezpiecznym prowadzeniu opieki farmaceutycznej nad chorym. Z tego względu nazywana bywa ona farmacją zorientowaną na pacjenta.
W polu zainteresowań farmaceuty klinicznego znajdują się więc szerokie zagadnienia – począwszy od formy i postaci produktu leczniczego, przez drogę podania, dawkowanie, możliwe interakcje z innymi przyjmowanymi przez pacjenta produktami leczniczymi, jego dietą, a nawet testami diagnostycznymi, którym jest on poddawany.
Pomoc specjalistyczna
Zadaniem farmaceuty ze specjalizacją kliniczną jest optymalizowanie leczenia farmakologicznego z uwzględnieniem racjonalnego stosowania leków oraz nadzorowania bezpieczeństwa ich przyjmowania.
Specjalista ten skupia się nad konkretnym przypadkiem, co daje mu możliwość wychwycenia potencjalnych problemów lekowych, które wynikają ze zindywidualizowanej sytuacji zdrowotnej danej osoby.
Miejsce farmacji klinicznej w polskim systemie służby zdrowia
Niestety w Polsce specjalność ta nie jest należcie doceniana, co pokazuje też podyplomowa rekrutacja dla farmaceutów. W niewielu aptekach otwartych czy szpitalach spotkać można farmaceutę klinicznego, co przekłada się na niewielkie zainteresowanie tą specjalizacją w ramach kształcenia podyplomowego. Tymczasem rola tego specjalisty w zespole terapeutycznym jest niebagatelna i wydaje się, że będzie – wzorem zachodnich krajów – wzrastać.
Wynika to przede wszystkim z planów wprowadzania szerzej zakrojonej opieki farmaceutycznej, w którą włączani są członkowie zespołu terapeutycznego biorącego udział w leczeniu oraz sam pacjent.
Współpraca w ramach zespołu jest również zindywidualizowana i przedstawia się następująco:
- farmaceuta kliniczny – lekarz zlecający farmakoterapię: tu rola farmaceuty klinicznego obejmuje: wyjaśnianie problemów lekowych, pomoc w doborze właściwych preparatów leczniczych, drogi ich podawania oraz dawkowania do aktualnego stanu zdrowia pacjenta, ocenę ryzyka pojawienia się niepożądanych objawów stosowania leków, między innymi interakcji między nimi, oraz ich monitorowanie;
- farmaceuta kliniczny – pielęgniarka: farmaceuta minimalizuje ryzyko popełnienia błędu w czasie przygotowywania i podawania leków, czuwając nad warunkami ich przechowywania, przestrzegania schematu dawkowania; ponadto przekazuje informacje o tym, jakie niepożądane działania oraz interakcje mogą wystąpić, jak temu zapobiegać lub zmniejszać nasilenie;
- farmaceuta kliniczny – technik farmacji: współpraca ta dotyczy głównie wykonywania codziennych obowiązków w aptece; rolą technika jest wykonywanie czynności pomocniczych zleconych przez przełożonego; by dotrzymać kroku specjaliście po fachu, technika powinny zainteresować rozwijające szkolenia apteczne;
- farmaceuta kliniczny – diagnosta laboratoryjny: kiedy prowadzona jest terapia monitorowana stężeniami leków, farmaceuta informuje o lekach, ewentualnych niepożądanych działaniach, uwzględniając wpływ leków na wyniki badań przeprowadzanych w laboratorium;
- farmaceuta kliniczny – pacjent: farmaceuta przeprowadza wywiad lekowy z chorym lub jego rodziną, na którego podstawie może rozpoznać problemy lekowe; odpowiada za edukację chorego lub rodziny na temat prowadzonej farmakoterapii.
Z racji tak różnorodnej współpracy, w związku z którą często można spotkać go na oddziale szpitalnym, farmaceuta kliniczny musi posiadać wysokie kompetencje interpersonalne.
Farmacja kliniczna nie jest tożsama z farmacją szpitalną
Farmacja kliniczna bywa mylnie utożsamiana z farmacją szpitalną. Tymczasem różnica między nimi jest zasadnicza: pierwsza z tych specjalności skupia się nad konkretnym pacjentem, druga – nad ogółem hospitalizowanych.
Farmaceuci kliniczni, w przeciwieństwie do koleżanek i kolegów po fachu ze specjalnością szpitalną, mają wieloraki kontakt z pacjentem: w czasie obchodów lekarskich, przeprowadzania wywiadu lekowego, monitorowania tego, jak pacjent stosuje się do zaleceń oraz czy zauważa działania niepożądane, a także wtedy, kiedy edukuje go w odniesieniu do jego schorzenia i stosowanej w związku z nim farmakoterapii.
Z pewnością tym, co łączy te dwie specjalności jest to, że w przypadku obu niebagatelne znaczenie ma rozwijanie kompetencji zawodowych, czemu służą szkolenia apteczne i szkolenia farmaceutyczne.
Specjalizacja i kompetencje farmaceuty klinicznego
Rekrutacja dla farmaceutów na specjalizację z farmacji klinicznej odbywa się w ramach kształcenia podyplomowego (nie może w niej uczestniczyć technik farmacji). Nad programem specjalizacji czuwa warszawskie Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego.
Obecnie specjalizacja odbywa się:
- zgodnie ze starym programem – dla osób, które rozpoczęły specjalizację przed marcem 2011 roku,
- zgodnie z nowym programem – dla osób, które rozpoczęły specjalizację po marcu 2011 roku.
Nowy program został stworzony tak, by po ukończeniu specjalizacji, farmaceuta kliniczny potrafił:
- w samodzielny sposób rozwiązywać problemy związane z farmakoterapią,
- prowadzić, nadzorować i modyfikować terapię farmaceutyczną na podstawie najnowszych osiągnięć,
- monitorować występowanie niepożądanych działań leków oraz informować o ich wystąpieniu właściwe organy nadzoru medycznego,
- pełnić rolę doradcy w zakresie racjonalnego i bezpiecznego leczenia pacjenta,
- współpracować z personelem medycznym i pomocniczym, by optymalizować proces leczenia,
- weryfikować recepty pod kątem możliwości wystąpienia interakcji, ewentualnych przeciwwskazań, dawkowania.
Poza kompetencjami merytorycznymi, program specjalizacyjny obejmuje kształcenie pożądanych cech osobowości, wpływających na jakość pracy, postaw etycznych i postawy względem samokształcenia – poszerzania wiedzy teoretycznej i pogłębiania umiejętności praktycznych.
Droga do przyszłości
Farmacja kliniczna jest drogą rozwoju zawodowego, której nie otwierają szkolenia farmaceutyczne, ale studia podyplomowe, dająca możliwość pracowania jako samodzielny specjalista także poza apteką.
Jej rolą jest maksymalizowanie elektów terapii przy minimalizacji ryzyka terapii, co stawia na pierwszym miejscu pacjenta, który może być w należyty sposób otoczony opieką farmaceutyczną, gwarantującą indywidualizację terapii.