Farmacja kliniczna to obszar farmacji poświęcony opiece nad chorym. Jako dziedzina nauki największy nacisk kładzie ona na wiedzę związaną z farmakoterapią, której towarzyszą nowoczesne metody komunikacji na linii farmaceuta – pacjent, między innymi pacjent dotknięty bólem. Zobaczmy, jak wygląda szkolenie dla farmaceutów w tym zakresie.
Definiowanie farmacji klinicznej
Na ogół przyjmuje się, że farmacja kliniczna zorientowana jest na pacjenta i czynności ukierunkowane na prowadzenie efektywniej i bezpiecznej farmakoterapii.
Tak sprofilowane definicje proponują Europejskie Stowarzyszenie Farmacji Klinicznej oraz Amerykańskie Kolegium Farmacji Klinicznej.
Farmacja kliniczna kompleksowo ujmuje wykorzystywany w farmakoterapii produkt leczniczy, zwracając uwagę na:
- postać produktu leczniczego, jego formulację,
- drogę podania,
- dawkowanie,
- możliwe interakcje z innymi produktami leczniczymi, dietetycznymi, a także testami diagnostycznymi.
Potrzebę wyodrębnienia farmacji klinicznej najwcześniej dostrzeżono w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Wielkiej Brytanii, Australii, Francji. W Polsce wciąż brakuje regulacji prawnych dotyczących farmaceutów z taką specjalizacją, choć wiadomo, że są oni pożądanymi członkami interdyscyplinarnych zespołów terapeutycznych.
Do zadań farmaceuty klinicznego pracującego w takim zespole należy, poza planowaniem i monitorowaniem farmakoterapii, informowanie pacjenta o działaniach leku – tych oczekiwanych, jak i tych niepożądanych. Ponadto, jest on odpowiedzialny za analizę farmakoekonomiczną, która powinna przyczyniać się do redukcji kosztów leczenia.
Farmacja kliniczna na studiach magisterskich
Farmaceuci pierwszy kontakt z farmacją kliniczną mają już na studiach magisterskich, na ogół na V roku studiów, w czasie X semestru.
W zależności od realizowanego przez uczelnię programu, zajęcia dydaktyczne obejmują wykłady i seminaria.
Treści zajęć skupiają się na nadzorze bezpieczeństwa farmakoterapii, a także nadzorowaniu, konsultowaniu i modyfikowaniu terapii tak, by cały proces zgodny był z osiągnięciami farmakologii klinicznej.
W czasie zajęć studenci poznają:
- fizjologiczne uwarunkowania decydujące o zastosowaniu leków oraz indywidualizowaniu farmakoterapii w różnych grupach pacjentów: położniczych, pediatrycznych, geriatrycznych, onkologicznych, itp.
- możliwe powikłania i choroby polekowe,
- możliwości farmakoterapii w przypadku chorób genetycznych,
- znaczenie opieki farmaceutycznej w opiece paliatywnej,
- rolę farmaceuty w raportowaniu niepożądanych efektów farmakoterapii,
- miejsce farmaceuty w badaniach klinicznych,
- sposoby prowadzenia wywiadu lekowego z pacjentem,
- zakres współpracy farmaceuty z personelem lekarskim i pielęgniarskim.
Najczęściej rozwiązywanie problemów lekowych ćwiczone jest na realnych przykładach, co pozwala na opanowanie umiejętności oceniania potrzeb lekowych indywidualnych pacjentów.
Specjalizacja z farmacji klinicznej
Do szkolenia specjalizacyjnego z farmacji klinicznej może przystąpić magister farmacji, który ma roczny staż pracy w aptece szpitalnej. Jednostopniowa specjalizacja trwa 3 lata, a specjalizacja uzupełniająca – 2,5 roku.
Specjalizacyjne szkolenie dla farmaceutów obejmujące zakres farmacji klinicznej ma na celu pogłębienie wiedzy teoretycznej na temat najnowszych osiągnięć naukowych oraz doskonalenie praktycznych umiejętności związanych w wykonywaniem usług farmaceutycznych na najwyższym jakościowo standardzie. Ponadto program tego szkolenia ukierunkowany jest na rozwijanie tych cech osobowości, które wpływają na jakość ich pracy – łączy się to z postawami etycznymi, nastawieniem na samokształcenie, otwartość wobec branżowych nowości.
Specjalizacyjne szkolenie z farmacji klinicznej odbywa się na podstawie ustalonego na jego początku planu, zapewniającego opanowanie treści programowych.
Dla przykładu: zobaczmy, jakie moduły przewiduje podstawowy „Program specjalizacji w dziedzinie farmacji klinicznej” w Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego w roku 2018:
- znaczenie farmakokinetyki klinicznej w praktyce medycznej,
- fizjologiczne uwarunkowania wpływające na stosowanie leków,
- czynniki patologiczne wpływające na losy leków w organizmie i farmakoterapię,
- biofarmaceutyczna ocena jakości leków,
- opieka farmaceutyczna z naukową informacją o leku,
- badania kliniczne. Nadzór nad bezpieczeństwem farmakoterapii (pharmacovigilance),
- komunikacja interpersonalna,
- staż na oddziale klinicznym,
- postępy w farmacji klinicznej,
- kurs: Prawo medyczne,
- podstawowy staż specjalizacyjny.
To specjalizacyjne szkolenie dla farmaceutów obejmuje 5 328 godzin, co przekłada się na 666 dni roboczych.
W czasie specjalizacji farmaceucie przysługuje 78 dni urlopu wypoczynkowego.
Różne tematy różna forma
Szkolenie dla farmaceutów na tym etapie odbywa się z podziałem na zróżnicowane tematycznie i merytorycznie moduły, pozwalające na wykorzystanie różnych metod kształcenia, jakimi są – poza uczestniczeniem w kursach i realizacją zadań praktycznych:
- przygotowanie pracy poglądowej lub oryginalnej – nad przygotowaniem pracy czuwa kierownik specjalizacji; autor prezentuje tę pracę na posiedzeniu naukowym wybranego towarzystwa naukowego; kierownik specjalizacji ocenia pracę;
- samokształcenie poprzez studiowanie piśmiennictwa zawodowego – obejmuje ono prace naukowe polsko- i obcojęzyczne poświęcone zagadnieniom farmacji klinicznej; podstawowe, okresowo aktualizowane, zalecane piśmiennictwo stanowi załącznik do programu specjalizacji; co roku farmaceuta odbywający specjalizację przedkłada kierownikowi sprawozdanie z przeglądu piśmiennictwa; kierownik dokonuje oceny.
To szkolenie dla farmaceutów obejmuje także staż specjalizacyjny, odbywany w aptekach: szpitalnej, ogólnodostępnej, a także w jednostkach uczelni medycznych, które prowadzą zajęcia i badania w zakresie farmacji i farmakologii klinicznej, farmakodynamiki.
Jak zaliczyć szkolenie?
Podstawową formą zaliczania elementów specjalizacyjnego szkolenia dla farmaceutów są sprawdziany i kolokwia:
- z zakresu wiedzy i praktycznych umiejętności każdego kursu specjalizacyjnego – oceny dokonuje kierownik kursu,
- z zakresu praktyki klinicznej – tutaj sześciokrotnie oceny dokonuje kierownik specjalizacji,
- z wiedzy teoretycznej i praktycznych umiejętności po zakończeniu stażu kierunkowego – ocenia kierownik stażu.
Po uzyskaniu pozytywnych wyników zaliczeń cząstkowych, na zakończenie farmaceuta przystępuje do Państwowego Egzaminu Specjalizacyjnego Farmaceutów (PESF), który obejmuje część praktyczną i teoretyczną (testową) i odbywa się dwa razy w roku: w sesji wiosennej oraz jesiennej.
Zakres szkolenia dla farmaceutów klinicznych
W zakresie wiedzy szkolenie specjalizacyjne obejmuje:
- postępy w naukach takich jak: patofizjologia oraz diagnostyka i farmakoterapia w wybranych jednostkach chorobowych,
- najnowsze osiągnięcia w naukach klinicznych i farmaceutycznych, z naciskiem na farmakokinetykę kliniczną,
- reguły racjonalnej i bezpiecznej farmakoterapii zgodnej z aktualnymi standardami,
- wpływ wybranych czynników na działanie leków: genów w farmakogenetyce, stanów fizjologicznych takich jak: płeć, wiek, ciąża, masa ciała, karmienie piersią czy stanu chorobowego (patofarmakologia), a także uzależnień,
- tolerancję na leki, działania niepożądane leków, lekozależność,
- efekty politerapii, obejmujące interakcje farmakokinetyczne i farmakodynamiczne,
- biofarmaceutyczne kwestie podawania leków,
- zadania wynikające z prowadzenia badań klinicznych.
Natomiast w zakresie umiejętności praktycznych na szklenie dla farmaceutów klinicznych składają się:
- ocenianie skuteczności oraz bezpieczeństwa farmakoterapii,
- przewidywanie wpływu różnych czynników na farmakokinetyczne oraz farmakodynamiczne właściwości leków,
- indywidualne dawkowanie leków adekwatnie do klinicznego stanu pacjenta oraz stosowanej u niego farmakoterapii,
- uczestniczenie w badaniach klinicznych,
- zgłaszanie niepożądanych skutków podawania leków,
- ocena biorównoważności leków w badaniach,
- realizacja prowadzenia naukowej informacji o leku oraz opieki farmaceutycznej,
- organizowanie pracy farmaceuty klinicznego, dokumentowanie działań,
- kierowanie zespołem pracowników,
- kompetencje interpersonalne w komunikacji z pacjentami, ich rodzinami, a także współpracownikami z ochrony zdrowia,
- kształcenie studentów farmacji, policealnych szkół farmaceutycznych oraz farmaceutów i techników farmacji, którzy odbywają staż zawodowy.
Dużo zależy od preferencji
Dużo uwagi przykłada się w czasie szkoleń dla farmaceutów do ich zdolności interpersonalnych. Wynika to z faktu, że farmaceuta kliniczny wchodzi w różnorakie kontakty z pacjentami w czasie wykonywania sowich codziennych obowiązków:
- prowadzenia wywiadów lekowych,
- udziału w obchodach lekarskich,
- edukowania pacjenta w zakresie farmakoterapii stosowanej w jego schorzeniu,
- monitorowania stanu pacjenta pod kątem zaleceń farmaceutycznych oraz ewentualnych działań niepożądanych w czasie stosowania leków.
Skontaktuj się z nami
Tak szeroki zakres kontaktu z pacjentem odróżnia specjalizację z farmacji klinicznej od specjalizacji z farmacji szpitalnej, wyznaczające jednocześnie zakres kompetencji rozwijanych na kursach dla farmaceutów zainteresowanych tą właśnie dziedziną nauk farmaceutycznych.